نگاه فرامرزی صنایع شوینده
اگرچه این موضوع پیوسته مورد توجه سیاست‌گذاران حوزه سلامت و نهادهای بین‌المللی بوده اما در سال گذشته همه‌گیری ویروس کرونا در جهان باعث شد تا تجارت کالاهای سلامت‌محور اهمیتی دوچندان پیدا کند. شرکت‌های تجهیزات پزشکی، شرکت‌های تولیدکننده دارویی و تولیدکنندگان مواد شوینده، آرایشی و بهداشتی در سال گذشته بیشترین میزان فعالیت را داشتند و در دوره‌ای که بسیاری از شرکت‌ها و برندهای معتبر با رکود بازار مواجه بودند، محصولات این شرکت‌ها همچنان به فروش می‌رسید و برخی از تولیدکنندگان حتی شیفت‌های اضافه تولید را برای تامین نیاز بازار درنظر گرفتند. تولیدکنندگان داخلی نیز در سال ۹۹ به‌ویژه در حوزه مواد شوینده و بهداشتی به شکل بسیار مطلوب فعالیت کردند چراکه به‌خوبی توانستند علاوه‌بر رفع نیاز داخل، بخشی از نیازهای صادراتی را نیز تامین کنند. اما واقعا فعالیت صادراتی در بخش کالاهای سلامت‌محور در سال گذشته به چه شکل بوده است؟ با گزارش صمت در این باره همراه باشید:
آمارها چه می‌گوید
آمارهای سازمان توسعه تجارت کشور نشان می‌دهد با وجود تداوم تحریم‌ها و شیوع ویروس کرونا در سال ۱۳۹۹، صادرات فرآورده‌های سلامت‌محور کشور کارنامه قابل قبولی داشته و بخشی از ارز موردنیاز کشور را که درحالحاضر متکی به صادرات غیرنفتی است، تامین کرده است. بر‌اساس داده‌های سازمان توسعه تجارت ایران، آمار این بخش از صادرات غیرنفتی کشور در ۳ حوزه محصولات بهداشتی آرایشی، محصولات داروهای شیمیایی و شوینده‌ها از نظر وزنی نسبت به سال قبل از آن افزایش داشته و در حوزه تجهیزات پزشکی کاهش یافته است. در مقابل، از نظر ارزی تجهیزات پزشکی با افزایش ۸.۶ درصدی بیشترین میزان افزایش را داشته و شوینده‌ها و محصولات آرایشی و بهداشتی به ترتیب با ۷.۴ و ۷ درصد افزایش، در رتبه‌های بعدی رشد درآمد ارزی صادرات در این حوزه قرار دارند. از نظر ارزی صادرات داروهای شیمیایی با وجود افزایش وزنی، با کاهش میزان ارزآوری نسبت به سال ۱۳۹۸ روبه‌رو شده است.
رشد صادرات دارو و تجهیزات پزشکی در سال ۹۹
معاون وزیر بهداشت و رئیس سازمان غذا و دارو با اشاره به اینکه در شرایط تحریم و شیوع کرونا در سال ۱۳۹۹ اقدامات مناسبی در حوزه تولید و حتی صادرات محصولات سلامت‌محور انجام شد، گفت: در سال گذشته شاهد رشد ۸ و ۲۳ درصدی صادرات فرآورده‌های دارویی و تجهیزات پزشکی بوده‌ایم.
به گزارش روابط‌عمومی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دکتر محمدرضا شانه‌ساز در این زمینه اظهار کرد: در سال ۱۳۹۹ باوجود تحریم و شیوع کرونا، موضوع تقویت صادرات بسیار اهمیت داشت و اقدامات بسیار مناسبی نیز در راستای تامین اقلام موردنیاز برای مبارزه با کرونا انجام شد که از تمامی فعالان این حوزه به‌ویژه کسانی که در شرایط سخت به مردم و کشور خدمت کردند، سپاسگزاریم.
وی با اشاره به رشد صادرات در سال ۱۳۹۹ باوجود تمامی محدودیت‌ها، تصریح کرد: برمبنای آمار سازمان توسعه تجارت، خوشبختانه میزان افزایش صادرات نسبت به سال ۱۳۹۸ اگرچه اندک بود اما می‌تواند بیانگر ظرفیت‌های فراوان موجود و نویدبخش افزایش روزافزون در سال‌های آینده باشد. معاون وزیر بهداشت به رشد صادرات در ۱۱ ماه نخست سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ اشاره کرد و گفت: در حوزه فرآورده‌های دارویی تقریبا ۸ درصد در ۱۱ ماه ۹۹ نسبت به مدت مشابه در سال ۹۸ رشد داشتیم، در حوزه تجهیزات پزشکی نزدیک به ۲۳ درصد، در حوزه محصولات آرایشی و بهداشتی ۱۵ درصد، در حوزه محصولات شوینده‌ها هم ۱۳ درصد رشد صادراتی نسبت به مدت مشابه در سال داشته‌ایم. وی در پایان با تاکید بر اینکه مردم و مسئولان کشور باید بدانند تامین ارز موردنیاز کشور از محل صادرات غیرنفتی از اهم واجبات است، اعلام کرد: سازمان غذا و دارو تمام توان خود را برای رشد صادرات در سال ۱۴۰۰ به کار خواهد بست، یکی از برنامه‌های مهم سال آینده سازمان تسهیل صادرات و فعالیت بیشتر در بازارهای کشورهای هدف خواهد بود.
می‌توانیم رکوردها را افزایش دهیم
بختیار علم‌بیگی، رئیس انجمن شوینده بهداشتی و آرایشی ایران در این زمینه در گفت‌وگو با صمت ابراز کرد: صنایع شوینده و بهداشتی و آرایشی کشور با توجه به تولید انبوه ۳ برابری حد نیاز داخلی که دارند، برای ادامه روند تولید خود باید صادرات را مدنظر قرار دهند و برای یافتن بازارهای خارجی بیشتر تلاش کنند و این یک امر طبیعی است.
علم‌بیگی درباره صادرات مواد شوینده در سال ۱۳۹۹ عنوان کرد: میزان صادرات مواد شوینده نیز در سال گذشته با وجود دو ماه ممنوعیت صادرات باز هم روند افزایشی داشت و اگر محدودیت‌ها در این زمینه نبود به طور قطع رکورد‌های بهتری به ثبت
می‌رسید. وی در این باره افزود: به‌راحتی می‌توانیم علاوه‌بر تامین نیاز داخلی کشور، نقش فعالی نیز در صادرات داشته باشیم و درحالحاضر نیز اگر در تامین مواد اولیه موردنیاز این صنایع، با مشکل خاصی مواجه نشویم، می‌توانیم با روند بهتری به صادرات بپردازیم و این میزان را افزایش دهیم ولی برخی از شرکت‌ها با این روند نمی‌توانند رقابت قیمتی داشته باشند. رئیس انجمن شوینده بهداشتی و آرایشی ایران مهم‌ترین دغدغه صنایع شوینده کشور را مربوط به قیمت‌گذاری‌های صنایع پتروشیمی دانست و پیرامون این موضوع گفت: درحالحاضر روند کار به گونه‌ای است که هر هفته قیمت‌گذاری‌ها تغییر می‌کند و بهای مواد اولیه موردنیاز ما که پلی‌اتیلن از مهم‌ترین آنهاست افزایش می‌یابد و این موضوع ما را دچار مشکلات زیادی می‌کند.
علم‌بیگی درباره راهکار حل این مشکل نیز عنوان کرد: دولت باید در این زمینه وارد عمل شود و همان‌گونه که برای یک واحد تولیدی غیردولتی، بررسی نرخ و تعیین سود منصفانه مشخص می‌شود، می‌تواند در این زمینه نیز نظارت بیشتری را داشته باشد. وی درباره وضعیت صنایع، شوینده، بهداشتی و آرایشی در سال ۱۴۰۰ نیز تاکید کرد: روند رو به رشد تولید و صادرات این فرآورده‌ها در سال جاری نیز می‌تواند ادامه داشته باشد که البته این موضوع بستگی مستقیمی به تامین مواد اولیه دارد.
رئیس انجمن شوینده بهداشتی و آرایشی ایران درباره وضعیت فرآورده‌های آرایشی تولیدی کشور نیز خاطرنشان کرد: در حال حاضر تعدادی از واردکنندگان به حوزه تولید ورود کرده‌اند و خط تولید داخلی در این بخش تقویت شده و تقریبا ۸۰ درصد این کالاها در کشور تولید می‌شود؛ به این ترتیب می‌توان امید داشت شرایط محصولات آرایشی و بهداشتی امسال بهتر از گذشته باشد. علم‌بیگی در پایان درباره قوانین و دستورالعمل‌های موجود در این حوزه عنوان کرد: بدون شک سازمان غذا و دارو به‌عنوان سازمان متولی این حوزه در کشور می‌تواند درباره قوانین و مقررات بازدارنده موجود در این حوزه تجدید‌نظر کند تا موانع داخلی در این بخش از میان برداشته شود و بازار تولید رونق بگیرد.
خودمان را تحریم نکنیم
البته موانع داخلی، موضوعی است که بسیاری از فعالان حوزه بهداشتی، آرایشی و شوینده از آن گلایه دارند و معتقدند در صورت رفع آن، این صنعت در کشور به شکوفایی قابل قبولی خواهد رسید.
محمد بقایی داروساز، تولیدکننده و مشاور اداره کل فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو در گفت‌وگو با صمت عنوان کرد: نکته‌ای که در خودکفایی و صادرات است باید مورد توجه صاحبان صنعت و دست‌اندرکاران وزارت صنعت، معدن و تجارت قرار گیرد این است که کشور همپا و همگام با تولید محصولات نهایی در حوزه بهداشتی و آرایشی، باید در راستای تولید نهاده‌ها و مواد اولیه این صنعت نیز حرکت کند.
بقایی در این باره افزود: حقیقت این است که در حوزه بهداشتی آرایشی و شوینده، در شرایط فعلی تنها در برخی موارد در حوزه مواد شوینده توان تولید این مواد اولیه را یافته‌ایم اما همچنان می‌توان گفت درحالحاضر تقریبا ۹۹ درصد به واردات مواد اولیه و تولیدات کشورهای دیگر وابسته هستیم. اگرچه در یک سال اخیر اقدامات خوبی در این حوزه انجام شده اما این اقدامات تنها جوابگوی درصد کمی از نیازهای تولید محصولات شوینده، بهداشتی و آرایشی خواهد بود و نمی‌تواند تاثیر زیادی بر خودکفایی کشور و تقویت صادرات در این زمینه داشته باشد. وی درباره تاثیر تحریم‌ها در کاهش تولید و صادرات کالاهای سلامت‌محور در کشور گفت: تحریم‌ها وجود داشته باشند یا نه، ما دیر یا زود باید در زمینه تولید و خودکفایی مواد اولیه در کشور اقدام کنیم تا به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان محصولات شوینده، بهداشتی و آرایشی در منطقه، بتوانیم مواد اولیه موردنیاز این صنایع را در کشور تولید کنیم و در کنار آن نیم‌نگاهی نیز به بازار کشورهای این حوزه داشته باشیم.
بقایی در این باره اضافه کرد: ما باید با تقویت زیرساخت‌ها و فراهم کردن بسترهای موردنیاز، به تولید محصول نهایی و تامین بازارهای داخلی و خارجی توجه ویژه کنیم و تلاش‌های جدی در زمینه بازاریابی و برندینگ داشته باشیم. علاوه‌بر این، تولیدکنندگان ما باید بسته‌بندی را که نقش مهمی در ضریب نفوذ کالا در بازارهای مختلف داخلی و خارجی دارد مدنظر قرار دهیم. این تولیدکننده در ادامه بیان کرد: تا روزی که خودکفایی در تولید مواد اولیه حاصل شود، تحریم‌ها و سایر عوامل بازدارنده در مسیر واردات مواد اولیه، اتفاقاتی است که با آنها مواجه خواهیم بود و مسئولان دست‌اندرکار این حوزه در نهادهای مختلف باید همه این موارد را درنظر بگیرند تا بتوانیم با تمهیدات مناسب در شرایط فعلی به تولید ادامه دهیم؛ این کاری نیست که فقط از تولیدکنندگان و واردکنندگان انتظار داشته‌باشیم بلکه همه ارکان تجاری کشور باید سعی در تامین نهاده‌های تولید داشته باشند.
وی در عین حال درباره تحریم‌های داخلی و موانعی که در مسیر تولید و صادرات کالاهای سلامت‌محور وجود دارد، یادآور شد: همچنین برای اجرایی شدن روند تولید، باید بتوانیم خودتحریمی‌ها و مشکلات داخلی در حوزه تجارت را برطرف کنیم؛ ما در این مدت با مشکلات فراوانی در گمرک برای واردات و ترخیص مواد اولیه تولید مواجه بوده‌ایم که می‌توانست به نحو مطلوبی از مسیر تولید کنار برود. این فعال و کارشناس اقتصاد گفت: یکی از معضلات و مشکلات بزرگ داخلی ما در دوران تحریم این است که در حوزه تامین مواد اولیه و واردات جامعیت تصمیم‌گیری وجود ندارد و تعاملات بین‌سازمانی سازنده در این زمینه کمتر مشاهده می‌شود.
به همین دلیل است که همچنان می‌بینیم این دستورالعمل‌ها از هم منفک هستند و حتی گاهی با یکدیگر تناقص دارند و تطابق همه این دستورالعمل‌ها و مصوبات موازی، تکراری و متناقض در گمرک و اعمال نظر نهادهای مختلف، همواره زمان‌بر و فرسایشی است. وی تاکید کرد: وقتی تولیدکننده گاهی حدود ۵ تا ۶ ماه در چرخه تخصیص ارز تا ترخیص مواد اولیه موردنیاز خط تولید خود از گمرک معطل می‌ماند چطور می‌تواند با تولید حداکثری، بهره‌وری را در تولید ایجاد کند و منجر به ایجاد توسعه اقتصادی شود؟ بقایی در پایان گفت: وجود موانع فقط باعث از بین رفتن وقت و انگیزه تولیدکننده می‌شوند؛ در شرایطی که باید تلاش هرچه بیشتر در راستای افزایش تولید و رفع نیازهای داخلی در این حوزه انجام شود، ما با تصمیمات نامناسب، منابع موجود خود را نیز در هزار توی مقررات و قوانین دست‌و‌پاگیر معطل می‌کنیم.
بنابراین در کنار تلاش تولیدکنندگان برای افزایش تولید و بهره‌وری در جهت تامین نیازهای داخلی و صادرات، سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران حوزه تجارت و تولید باید زمانی که قصد دارند دستورالعمل‌های جدید در این حوزه را صادر کنند، به تاثیرات آن بر اقتصاد ملی نیز توجه کافی را داشته باشند و آگاهی از این تاثیرات نیازمند وجود یک پنجره واحد و وحدت رویه در همه نهادهای ذی‌ربط در این حوزه خواهد بود.
سخن پایانی
صنایع شوینده، بهداشتی و آرایشی کشور در چند سال اخیر دچار تحولات قابل ملاحظه‌ای شده است و توانسته با اتکا به افزایش تولید سهمی در صادرات غیرنفتی و ارزآوری در این حوزه داشته باشد اما حقیقت این است که تولید همه ماجرای تجارت نیست. موفقیت تجارت در دنیای امروز علاوه‌بر کیفیت محصول به عواملی چون برندسازی، بازاریابی، بسته‌بندی و زیرساخت‌های صادراتی بستگی دارد و به نظر می‌رسد آنچه صادرات امروز ما چوب آن را می‌خورد، بیشتر ناشی از غفلت در گذشته است. بنابراین شاید وقت آن رسیده باشد که دست‌اندرکاران و تصمیم‌گیران این حوزه، بیش از پیش در کنار رفع موانع داخلی و دستورالعمل‌های خلق‌الساعه، به این عوامل نیز توجه ویژه کنند.
نویسنده :پیمان صفردوست
